ΖΑΚΥΝΘΟΣ – ΕΝΕΤΙΚΟ ΚΑΣΤΡΟ

Η περιοχή του Κάστρου είναι μεγάλης ιστορικής σημασίας καθώς στο εσωτερικό του, τα χρόνια της Ενετοκρατίας βρισκότανε η πρωτεύουσα του νησιού. Η ακριβής χρονολογία που χτίστηκε το Κάστρο δεν είναι γνωστή.
Τα τείχη του είναι από λαξευτή πέτρα και η μορφή τους μοιάζει με παρόμοια τείχη σε κάστρα της Κρήτης. Το 1480 κατεδαφίστηκε μεγάλο μέρος του από τους Τούρκους και δεν επιτράπηκε η αναστήλωση του.
Από τότε έως το 1514 οι κάτοικοι του νησιού έκαναν πολλές προσπάθειες αναστήλωσής του μετά από κάθε επιδρομή ή σεισμό, αλλά η κυριότερη αναστύλωση έγινε το 1515 με ενίσχυση της Βενετίας.
Τότε προστέθηκαν τα κανόνια και η μεγάλη Πύλη η καμπάνα της οποίας χρησίμευε ως ρολόι της πόλης. Η παρουσία των Βενετών φαίνεται ακόμα εάν παρατηρήσουμε την τρίτη πύλη εισόδου, τα τείχη της οποίας φέρουν "το Λέοντα του Αγίου Μάρκου" σύμβολο της Βενετίας.
Το Κάστρο φιλοξενούσε όλη την πόλη της Ζακύνθου, τις διοικητικές υπηρεσίες και το στρατό.
Οι Βενετοί δημιούργησαν μέσα στο Κάστρο έργα σπάνια της εποχής, όπως ένα οργανωμένο αποχετευτικό σύστημα.
Το πέρασμα των χρόνων και οι πολλοί καταστρεπτικοί σεισμοί του παρελθόντος αλλοίωσαν την μορφή της παλιάς πόλης, από την οποία σήμερα διασώζονται ελάχιστα δείγματα. Πιο συγκεκριμένα, μέσα στην περιοχή του Κάστρου ο επισκέπτης μπορεί να δει τις πέτρινες θολωτές φυλακές, το κτίριο της Πυριτιδαποθήκης, τον κεντρικό προμαχώνα του φρουρίου, κατάλοιπα του αποχετευτικού συστήματος, καθώς και ερείπια πολλών εκκλησιών.
Η γεωλογική μεταβολή του 16ου αιώνα, οδήγησε στην αποκοπή της Νοτιοανατολικής πλευράς του Κάστρου από το Λόφο του Εξηνταβελόνη.
Τότε καταστράφηκαν τα Κυκλώπεια Τείχη και η Αρχαία Ακρόπολη της Ζακύνθου.
Από το Χάσμα μπορούμε να διακρίνουμε και το Κάστρο της Κυλλήνης.
Η θέση του Κάστρου δεν ήταν τυχαία, καθώς οι Ενετοί διάλεγαν πάντα να χτίζουν τα Κάστρα τους έτσι ώστε να έχουν οπτική επαφή μεταξύ τους.
Η γεμάτη πεύκα γύρω περιοχή προσφέρει εξαιρετική θέα προς την πόλη της Ζακύνθου.
Τα ορατά μνημεία που αποκαλύφθηκαν κατά τη διάρκεια των τελευταίων ανασκαφών χρονολογούνται από τη βυζαντινή εποχή έως και την περίοδο της Αγγλοκρατίας και είναι τα εξής :

α. Σωτήρας ή Παντοκράτορας ή "Domo" ή San Salvatore ( Βυζαντινός ναός 12ου αιώνα).

β. Αγ. Φραγκίσκος , τρίκλιτη βασιλική 14ου αιώνα.

γ. Αγ. Βαρβάρα, μονόκλιτη βασιλική.

δ. Αγ. Ιωάννης ο Πρόδρομος,τέλη 15ου αιώνα.

ε. Ναός Υπεραγίας Θεοτόκου Λαουρένταινας.

στ. Αγ. Ιωάννης Θεολόγος, 15ος αιώνας.

ζ. Ενετικές φυλακές.

η. Ενετική πυριτιδαποθήκη.

θ. Γήπεδο Άγγλων αξιωματικών.

ι. Αγγλικός στρατώνας.

ία. Διοικητήριο – στρατώνας.

Μια άλλη ιστορική πηγή μας αναφέρει ότι Το Ενετικό Φρούριο Ζακύνθου βρίσκεται στη θέση που σύμφωνα με γραπτές μαρτυρίες υπήρχαν τα τείχη της Αρχαίας Ακρόπολης (Ψωφίδας).
Οι επαναλαμβανόμενοι μεγάλοι σεισμοί που έπλητταν το νησί κατέστρεφαν και τα οχυρωματικά έργα με αποτέλεσμα να ανακατασκευάζονται συχνά.
Η κατασκευή των τειχών και των οχυρώσεων του Φρουρίου, που έχουν διασωθεί, ολοκληρώθηκε το 1646, όταν proveditor general da mar ήταν ο Io Bapt. Grimani, από Ενετούς μηχανικούς με ντόπιους μαστόρους, με μεγάλη επιμέλεια και ανθεκτικά υλικά.
Τότε κατασκευάστηκε και ο κύριος λιθόστρωτος δρόμος, που έφτανε μέχρι τον αιγιαλό, η περίφημη Strada Giustiniana, η Σαρτζάδα, όπως καθιερώθηκε τα νεότερα χρόνια.
Σημαντική επέμβαση για τη συντήρηση κι επισκευή των τειχών, αλλά και των κτιρίων του Φρουρίου, με παράλληλη φροντίδα για το σύστημα ύδρευσης και αποχέτευσης, έγινε από τους ΄Αγγλούς το 1812, όταν ήταν κυρίαρχοι στο νησί.

Γεώργιος Λαμπής – Ζάκυνθος, Ενετικό κάστρο, Αύγουστος 2009.